Lược sử hình thành và phát triển của Giáo xứ Chính Tòa Hà Nội
Theo sử sách của Tổng Giáo phận Hà Nội, hạt giống Tin Mừng đã được gieo vào đất Kẻ Chợ (Hà Nội) từ rất sớm. Năm 1626, cha Giuliano Baldinotti (người Ý) và thầy Piani (người Nhật) là hai thừa sai đầu tiên được cử tới Kẻ Chợ (Hà Nội). Trải qua 5 tháng tại Thăng Long, hai vị rửa tội được bốn trẻ nhỏ hấp hối.
Sau khi phái đoàn trở về Macao, ngày 12-03-1627, cha Marques và cha Ðắc Lộ lên đường đến Cửa Bạng (Thanh Hóa). Vào ngày Lễ Đức Mẹ Thăm Viếng 02-7-1627, cha Đắc Lộ (Alexandre de Rhodes, S.J.) lần đầu tiên đến giảng đạo tại Hà Nội (Kẻ Chợ).
Tiếp nối công việc của cha Marques và cha Ðắc Lộ, ngày 15-3-1631, các thừa sai dòng Tên lần lượt có mặt tại Kẻ Chợ. Sau đó, nhiều nhà thừa sai đã tiếp tục đến giảng đạo tại Đàng Ngoài trong đó có miền đất Kẻ Chợ (Hà Nội). Ngày 9-9-1659, Tòa Thánh thành lập hai giáo phận ở Việt Nam: Ðàng Trong và Ðàng Ngoài.
Năm 1679, Giáo phận Ðàng Ngoài được chia làm hai giáo phận: Đông Đàng Ngoài và Tây Đàng Ngoài. Giáo phận Tây Ðàng Ngoài được trao cho Hội Thừa Sai Paris, do Ðức cha Jacques de Bourges (1679-1714) coi sóc. Kẻ Chợ (Hà Nội) gồm hai huyện Vĩnh Xương và Quảng Ðức, mỗi huyện 18 phường, làm thành “36 phố phường” với khoảng 3,000 giáo dân trực thuộc Giáo phận Tây Đàng Ngoài. Vào thời kỳ này, Kẻ Sở (Hà Nam) là thủ phủ của Giáo phận.
Theo sử sách để lại, Giáo xứ Nhà Thờ Lớn đã được hình thành từ rất sớm. Cùng với việc xây dựng Nhà thờ Lớn Hà Nội (1882-1886), Giáo xứ Nhà Thờ Lớn đã không ngừng lớn mạnh và phát triển. Theo thống kê vào năm 1892, Hà Nội đã có 13 Giáo xứ với khoảng 49.000 giáo dân. Trong đó, Giáo xứ Nhà thờ Lớn Hà Nội có khoảng 3000 giáo dân. Ngày 3-12-1924, Tòa Thánh đổi tên các giáo phận tông tòa ở Việt Nam theo địa hạt hành chính, nơi đặt Tòa Giám mục. Tòa giám mục của giáo phận Tây Đàng Ngoài đã được dời về Hà Nội, vì thế Giáo phận Tây Ðàng Ngoài được đổi thành Giáo phận Hà Nội. Thủ phủ giáo phận được chuyển về Hà Nội, nhà thờ Lớn Hà Nội trở thành nhà thờ Chính tòa của Địa phận đại diện tông tòa Hà Nội. Một trang sử mới được mở ra cho Giáo xứ. Từ đây, đời sống của Giáo xứ không ngừng được thăng tiến về mọi mặt. Đến năm 1940, Giáo xứ Chính tòa Thánh Giuse Hà Nội đã có 7 trường học, 2.410 học sinh, có 8 họ và 8.335 giáo dân.
Tuy nhiên, trước những biến động của tình hình chính trị, kinh tế, xã hội, nhất là cuộc di cư năm 1954 và những năm tháng thăng trầm của lịch sử sau đó, đã ảnh hưởng không nhỏ đến đời sống Đức Tin cũng như các hoạt động của Giáo xứ. Có những giai đoạn, từ một giáo phận có gần 200 linh mục, cả giáo phận Hà Nội chỉ còn mấy chục linh mục, mà phần lớn đã cao tuổi. Nhưng nhờ ơn Chúa, qua lời chuyển cầu của Đức Mẹ Hà Nội, Thánh cả Giuse Quan Thầy và các Thánh Tử Đạo Việt nam, dưới sự hướng dẫn đầy khôn ngoan và nhiệt huyết của quý Đấng bậc, và quý Cha xứ tiền nhiệm, Giáo xứ đã vượt qua những khó khăn thử thách, tiếp tục tồn tại và phát triển trong hoàn cảnh mới.
Ngày nay, Giáo xứ Chính Toà Hà Nội là một giáo xứ thuộc Tổng Giáo phận Hà Nội, nằm trong địa bàn Quận Hoàn Kiếm, thành phố Hà Nội, Việt Nam. Ngôi nhà thờ trong Giáo xứ là Nhà thờ Chính toà của Tổng Giáo phận Hà Nội, trong đó có đặt ngai tòa của Đức Tổng Giám Mục. Nhà thờ mang tước hiệu Thánh Giuse. Nhà thờ còn có tên gọi quen thuộc là Nhà thờ lớn Hà Nội, toạ lạc tại phố Nhà Thờ, phường Hàng Trống, Hoàn Kiếm, Hà Nội. Hiện tại, Linh mục Chính xứ là Lm. Giu-se Tạ Minh Quý và 02 Linh mục Phó xứ là Lm. Giu-se Lương Văn Chính. và Lm. Gio-an Phạm Văn Phúc. Giáo xứ hiện có 2500 giáo dân và nhận Thánh Giuse (19/3) là Đấng Bảo trợ.